سیاست های ایالات متحده و تغییرات ارزش دلار در سطوح مختلف زمانی و در نتیجه اثرات شدید این موضوع بر تراز تجاری و سرمایه کشورهای مختلف باعث شده در سال های اخیر موضوع عبور از دلار در برخی کشورها مطرح شده است. در کشور ما وضع تحریم ها در سال های گذشته و نتایج آن بر اقتصاد کشور باعث شد تا این موضوع در دستور کار ایران نیز قرار بگیرد.

به گزارش اگزیم نیوز این مسأله تا جایی پیش رفت که یکی از موضوعات مهم مورد بررسی در دیدار رهبر معظم انقلاب و رییس جمهور روسیه مسأله حذف دلار از روابط دو کشور بود. این طرح در برنامه ششم توسعه نیز به تصویب رسید تا بر اساس آن ارز مورد استفاده در پیمان های تجاری تغییر کند و اولین قدم در این خصوص را ایران با همکاری ترکیه برداشت.

مذاکرات ایران و ترکیه در این رابطه به امضای تفاهم نامه ای نیز منجر شد که بر اساس آن سوآپ دوجانبه ریال ایران و لیر ترکیه مورد تأکید دو طرف قرار گرفته است. این موضوع باعث می شود تا ریال ایران و لیر ترکیه با کاهش هزینه های تبدیل قابل تبدیل به یکدیگر بوده و به این ترتیب نقل و انتقالات ارزی برای دو طرف تسهیل شود.

در سال های اخیر گردش مالی ایران با کشورهای مختلف دنیا با مشکلات عدیده ای روبرو شده بود که البته عضویت مجدد ایران در کارگروه مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریزم (FATF) و همچنین لغو تحریم ها باعث شد تا این مشکلات تا حدی برطرف شود با این حال شیطنت های آمریکا در قضیه برجام و سخنان ترامپ برای لغو برجام باعث شد تا بار دیگر موضوع حذف دلار مورد تأکید مسئولان قرار بگیرد.

کارشناسان معتقدند برخی تحریم ها به ویژه در بخش ارزی می تواند در ماه های آینده باز هم چالش بازگرداندن منابع ارزی به کشور را تشدید کند با این حال تصمیم گیری در رابطه با پیمان های دوجانبه پولی می تواند از اثرات احتمالی جلوگیری کند. در حال حاضر چین و هند نیز علاقمندند تا دلار از روابط دو طرف با ایران حذف و به جای آن از ارزهای محلی استفاده شود.

با این حال به عقیده کارشناسان اقتصادی این نوع تصمیمات نیازمند فراهم سازی شرایط مناسب اقتصادی و تجاری و از طرفی کاهش ریسک های ناشی از نوسانات نرخ های ارز است. ایران در حال حاضر بیشترین مراودات خود را با استفاده از ارزهای دلار و یورو انجام می دهد و این ارزهای به خصوص دلار تحت کنترل شدید بانک مرکزی قرار دارند تا با جهش روبرو نشوند.

برخی کارشناسان معتقدند اگر دولت بازار ارز را به حال خود رها کند ممکن است قیمت آن تا 5 هزار تومان برسد اما در حال حاضر در محدوده 4 هزار تومان در نوسان است. این نوسانات در مورد سایر ارزها به میزان کمتری قابل مشاهده است به عبارتی در صورت این تغییر شاید ریسک های ارزی تا حدی نیز کاهش یابد.

این در حالی است که مهمترین ابزار ایالات متحده برای وارد کردن فشار بر سایر کشورها استفاده از ارز دلار است و تحریم های دلاری که دولت این کشور در دوره های مختلف برای کشورهای گوناگون از جمله ایران ایجاد کرده این نکته را گوشزد می کند که باید ضریب اثرگذاری این سیاست فشار را به حداقل ممکن رساند.

این موضوع تا جایی پیش رفته که دلار به صورت یک اهرم کنترل در روابط مالی و تجاری کشورها در اختیار آمریکا قرار گرفته و در این بین ایران یکی از بزرگترین قربانیان این سیاست در دولت دهم بود. از طرف دیگر هزینه های مبادله با دلار در حال حاضر در سراسر جهان بالا است و این در حالی است که در صورتی که کشورهای با ارزهای محلی به مبادله تجاری دست بزنند با هزینه های کمتری روبرو خواهند بود و تجار می توانند با همین ارزها به مبادله با هم بپردازند.

به علاوه برقراری پیمان های پولی دوجانبه باعث می شود تا بازرگانان با سهولت بیشتری بتوانند مراودات تجاری را انجام داده و نقش واسطه های مالی نیز در این بین کمرنگ شده یا از بین خواهد رفت. به اضافه این که روابط تجاری بین کشورها با ایران نیز با افزایش روبرو می شود. در نتیجه بسیاری از کشورها تلاش کرده اند تا دلار را از مبادلات خود حذف و به ارزهای محلی روی بیاورند که در این بین ایران نیز در تلاش برای اجرای این سیاست اقتصادی است. در حال حاضر البته عبور از دلار به این سادگی امکان پذیر نیست. 90 درصد از حجم معاملات روی بستر سوییفت بر پایه دلار صورت می گیرد.

به علاوه حذف دلار از چرخه تجاری توسط کشورها می تواند اقدامات تنبیهی برای آنان در پی داشته باشد که در این صورت مشکلاتی برای آن کشورها به وجود خواهد آمد و شاید طولانی شدن پروسه حذف دلار که یکی از پیشنهادات همیشگی ایران از گذشته بوده به همین دلیل است.

با این حال به عقیده کارشناسان اثر ضدتحریمی دلار با حذف این ارز از مبادلات به شدت افزایش می یابد و این موضوع از نظر فنی نیز قابل اثبات است. در این بین اما و اگزهایی نیز باید مورد توجه قرار گیرد؛ نخست آن که باید نوسانات شدید ارزی در کشور کاهش یافته و بازار ارز در وضعیت باثبات قرار گیرد. ثانیا باید زیرساخت های عضویت ایران در کارگروه مبارزه با پولشویی به صورت بلندمدت فراهم شود و از طرفی مراودات تجاری با کشورهای هدف باید در وضعیت مناسب، پایدار و باثبات باشد.

با این حال نگرانی هایی هم در این زمینه وجود دارد. کمیل طیبی استاد دانشگاه در این رابطه با اشاره به این که در گذشته کشور آمریکا تحت قانون داماتو یکسری محدودیت‌هایی به کشورهای دیگر تحمیل کرد گفت: مهم‌ترین این محدودیت ها ایجاد محدودیت در مبادلات تجاری بود، به این صورت که اجازه نمی‌داد مبادلات تجاری از سقف 10 میلیون دلار تجاوز کند اما از طرفی آمریکا شریک تجاری ما نیست و از طرف دیگر بسیاری از کشورها هستند که از دلار برای مبادلات تجاری استفاده نمی‌کنند.

به گفته وی در این صورت دلار هزینه‌های زیادی برای ما در موضوع تبدیل آن به ارز کشورهای دیگر دارد. با این وجود از آن جایی که دلار پول بسیار قوی است، جایگزینی هر پول دیگری به‌جای آن ممکن است یک تهدید به‌حساب ‌آید، چراکه ممکن است آن پول جایگزین تضعیف شود و تضعیف آن یعنی تضعیف پول ملی کشور و در نهایت تاثیر منفی بر تجارت. از سوی دیگر لازم است بدانیم حذف دلار در بلندمدت از آن جایی که محدودیت ایجاد می‌کند، به ضرر مبادلات اقتصادی تمام شده و مانع از توسعه مالی و پولی می‌شود.

اصغر مشبکی، استاد دانشگاه نیز با اشاره به این که سال‌هاست که بحث از حذف دلار در میان است اما عملا هنوز امکان آن فراهم نشده گفت: دلیل آن هم این است که دلار یک پول بین‌المللی است و همه کشورها از آن استفاده می‌کنند. حذف آن باعث محدودیت تجاری شده و دایره کشورهای ما برای مبادلات تجاری را محدود می‌سازد.

به گفته وی حذف دلار که باعث جلوگیری از فشار تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی آمریکا بر ما می‌شود، عملا ممکن نیست چون ما در نیم درصد معاملات تجاری بین‌المللی سهم داریم که چندان به چشم نمی‌آید.  تنها راهکار این است که در برخی از مبادلات با کشورهای خاص مثل عراق، روسیه، کره و ... دلار را حذف کنیم نه اینکه در قرارداد با همه کشورها.

به گفته وی اگر دلار را به‌طور کامل حذف کنیم، هم خود را در حوزه تجارت محدود کرده‌ایم به تعدادی از کشورها و هم بسیار ضرر کرده‌ایم. در شرایط فعلی امکان حذف دلار نیست اما با این حال دور از دسترس هم نخواهد بود.